Equis equis ele

Wracając do tematu ortografii jest taka niepozorna literka 'x', którą często się bagatelizuje i mówi: a, to wymawiamy jak po polsku, czyli 'ks'. Jednak im bliżej przyjrzymy się słowom zawierającym 'x', tym więcej jego wersji napotkamy.

Owszem, podstawowa wymowa to 'ks', jak w taxi, léxico, czy extra i pewnie w większości wyrazów zawierających 'x', ale przecież już na samym początku nauki pojawia się niezawodnie 'México' i pierwszy zgrzyt. Bo 95% osób przeczyta to po angielsku, nawet gdy poda im się prawidłową wymowę, a potem jeszcze przypomni z dziesięć razy. Bo tak wydaje się logicznie, przecież inne słowa czyta się przez 'ks'. Bo to zwykły odruch. Bo niby można napisać Méjico i ułatwić sprawę, ale takiej pisowni nie znajdziemy w żadnym podręczniku a Meksykanin, gdy ją zobaczy w najlepszym wypadku parsknie śmiechem, w najgorszym śmiertelnie się obrazi. Pozostaje wytłumaczyć, choć i to nie gwarantuje sukcesu, ale może do kolejnych kilku osób dotrze.

Wyjaśnienie wersja krótsza: to taki archaizm ortograficzny, zachowany ze względu na przywiązanie do tradycji, dlatego występuje głównie w nazwach własnych (geograficznych, imionach, itp.)

Wyjaśnienie w wersji pro: kiedyś był w języku hiszpańskim dźwięk który już nie istnieje (zbliżony do polskiego 'sz'), zapisywało się go za pomocą literki 'x'. Ale dźwięk zanikł, zastąpiły go inne i trzeba było uaktualnić również pisownię. Wiele z wyrazów, które kiedyś pisało się przez 'x' dzisiaj pisze się przez 'j', gdyż taki dźwięk w nich występuje. Jednak ze względów kulturowych, historycznych, tradycji i przyzwyczajenia, niektóre z wyrazów okazały się oporne na zmiany. To znaczy użytkownicy okazali się oporni wobec tak radykalnych zmian w ortografii. Dlatego do dzisiaj zachowała się pisownia: México, Texas, Oaxaca; chociaż w wymowa zmieniła się na [h] czyli głoskę reprezentowaną w hiszpańskim przez literkę 'j'. Z kolei 'x' zaczęto wymawiać jak 'ks'.

Czy aby na pewno?

No też nie zawsze. Po pierwsze zbitki spółgłosek na początku wyrazu są dla osób hiszpańskojęzycznych niewymawialne. Dlatego w wyrazach zaczynających się od 'x' powiedzą po prostu 's'. Nie ma tych wyrazów szczególnie dużo, jako klasyczne przykłady podaje się często: xilófono i xenofobia.

Po drugie 'k' w w wyrazach z 'x' wymawianym jako 'ks' może się udźwięcznić i brzmieć jak 'g'. Tak dzieje się na przykład w słowie examen, które też pojawia się na dosyć wczesnym etapie nauki i może budzić wątpliwości swoją pisownią. Nic dziwnego, bo brzmi zupełnie jak 'egsamen' albo nawet 'egzamen' a komu przyjdzie do głowy zapisać to przez 'x'? Exilio, exacto, oxígeno- w tych wyrazach możemy usłyszeć 'g' zamiast 'k'; ogólna zasada jest taka, że 'x' udźwięcznia się jeśli znajduje się przed akcentowaną samogłoską.

To jeśli chodzi o sam hiszpański, a przecież są jeszcze słowa pochodzące z innych języków, gdzie 'x' może być ponownie wymawiane jak 'h' albo jak 'sz'.

Jedna niepozorna, niby prosta literka, a tyle możliwości.